Nettverkssamling for UKL og verdsarv i Møre og Romsdal i Eikesdalen: Hasselnøtter, tønneband og pila alm

Samling for kulturlandskap og verdsarv

Statsforvaltaren i Møre og Romsdal stod bak arrangementet, i samarbeid med arbeidsutvalet for UKL i Eikesdal og Molde kommune.

Seniorrådgjevar Marianne Aas Halse hos Statsforvaltaren leia samlinga, og understrekar betydninga av slike møteplassar:

– Nettverkssamlinga var svært nyttig. Den gav deltakarane høve til å utveksle erfaringar og få inspirasjon til vidare arbeid med kulturlandskap og verdsarv, seier ho.

UKL- og verdsarvområda i Møre og Romsdal

Møre og Romsdal har fire UKL-område og eit verdsarvområde der jordbruket er viktig for å ivareta verdiane: Alnes i Giske kommune, Hjørundfjorden og Norangsdalen i Ørsta kommune, og Fjellgardane i Øvre Sunndal og Eikesdalen i Molde kommune. I tillegg har fylket verdsarvområdet for vestlandsk fjordlandskap i Geiranger.

Fagleg påfyll og lokal kulturformidling

Programmet inkluderte faglege innlegg, lokal formidling og musikalske innslag. Arrangementet var lagt til Vertshuset Eikesdal, som baud på fantastisk mat og oppvarting.

Samlinga opna med musikalsk innslag av Guro Hoem og Andre Gussiås frå Spelet om Mardøla, eit lokalt historisk spel bygd om hendingane rundt Mardøla-aksjonen og kampen om Mardalsfossen i 1970.

Landskapsfotograf Oskar Puschmann heldt foredrag om refotografering av bilete frå ulike epokar, som synleggjer endringar og kontinuitet i norsk kulturlandskap. Han viste heilt nye refotograferingar frå Eikesdalen – til stor glede for deltakarane.

Hasselskog, nøtter og tradisjonar i Eikesdalen

Eldsjela Marit Wadsten frå Eikesdal fortalte om arbeidet lokalt med å ta opp att tradisjonen med stell av hasselskog og plukking av nøtter for sal. Før jul sel dei no tusenvis av kilo med hasselnøtter via Rekoringen og Bondens marknad. Neste steg er innkjøp av ei knekkemaskin, for å kunne selje nøtter utan skal.

Wadsten delte også ei humoristisk historie om ei av bestillingane: 

– Vi har ikkje høyrd meir frå bakeriet som kjøpte 50 kg hasselnøtter frå oss. Skal tru kva dei tenkte då dei opna sekken og såg at nøttene hadde skal på, fortalde ho med eit smil.

Dei har fått kartlagt biologisk mangfald og laga nye skjøtselsplanar for stell av hasselskog og piling av alm. Almen blei tidlegare nytta som fôr til dyra, og det er ein tradisjon dei vil forsøke å vidareføre i Eikesdalen.

Flatbrød av alm – ei historisk oppdaging

Lokal forfattar og tidlegare konservator ved Romsdalsmuseet, Bjørn Austigard, delte innsikt i tradisjonell skjøtsel av skog og landskap. Tønneband av hassel var ei stor attåtnæring i Eikesdal fram til andre verdskrig. Austigard laga på slutten av 70-talet fleire videoar av tønnebandlaging og piling av alm, for å ta vare på kunnskapen. Framsyninga vakte stor entusiasme, og andre interesserte kan finne videoane på YouTube.

Landbruksdirektoratet sin utsending, Kari Stuberg, klarte å vekke entusiasmen i Bjørn Austigard. Ho viste eit bilde frå samlinga i Naturhistorisk museum av flatbrød av alm frå Eikesdalen. Barkebrødet blei sendt inn i 1935, og er enno bevart i museet si samling. Austigard hadde aldri sett bilde av flatbrødet, berre høyrt historier om det.

– Dette var nærast uverkeleg – beint ut manna for sjela! I 53 år har dette emnet vore i tankane mine! Breva frå Rolf Nordhagen har eg bevart enno, kommenterte ein entusiastisk Austigard.

Erfaringsutveksling og synfaring på Botnasetra

Den andre dagen starta med erfaringsutveksling og diskusjon rundt kva verdiar ein skal prioritere å ta vare på i dei ulike områda. Dagen blei avslutta med synfaring på Botnasetra, der firmaet Lervike nyleg har ferdigstilt istandsetting av seterbua til Jon Sæter.

UKL-status er ei nasjonal anerkjenning

UKL-statusen er ei nasjonal anerkjenning av landskap med særleg verdi, og vart etablert etter initiativ frå tidlegare landbruksminister Lars Sponheim. I dag finst det 51 UKL-område i Noreg. Drifta skjer gjennom eit spleiselag mellom miljø-, kulturminne- og landbrukssektoren, medan kommunane forvaltar dei økonomiske midlane. Aktiviteten vert driven av bygdefolket sjølve.

– UKL handlar ikkje om vern, men om å ta vare på landskap gjennom aktiv bruk og lokal innsats. Det er ei levande ordning, der engasjementet frå lokalsamfunnet er avgjerande, seier Marianne Aas Halse.

Samlinga i Eikesdalen viste korleis samarbeid på tvers av fagmiljø og lokalsamfunn kan bidra til å styrke forvaltninga av kulturlandskap og verdsarv – til beste for både landbruk, natur, kultur og framtidige generasjonar.

Deltakarane på UKL- og verdarvsamling på Botnasetra i Eikesdalen Foto: Statsforvaltaren i Møre og Romsdal v/Marianne Aas Halse

"Flatbrød av almebark, laget efter gammel opskrift, de lyse leiver med byggmel og de mørke av barkmel som breidmjøl. Eikesdalen våren 1935, Trond Utigard" Naturhistorisk museum, Oslo

Marit Wadsten - primus motor i UKL-arbeidet og leiar i arbeidsutvalet for UKL Eikesdalen. Foto: Statsforvaltaren i Møre og Romsdal v/Marianne Aas Halse

Bjørn Austigard legg ut om tidlegare seterdrift på Botasetra i Eikesdalen. Foto: Statsforvaltaren i Møre og Romsdal v/Marianne Aas Halse.