Tiltak i vassdrag kan vere søknadspliktig

Vassdragsnaturen er truga

«Elvevassmasser» er ein nært truga naturtype på norsk raudliste for naturtypar, og omfattar økosystem i rennande vatn. Naturtypen er prega av fysiske inngrep, vasskraftregulering og landbruk, og av 11.000 vassførekomstar i landet, er 18 % svært endra frå den naturlege tilstanden (definert som «svært modifiserte vassførekomstar»).

Nokre av vassdraga i Vestland er verna mot kraftutbygging, og 12 vassdrag har eit særskild vern under ordninga for nasjonale laksevassdrag, og for desse er det eigne føringar i forskrift, retningsliner eller planar for kva tiltak du kan gjennomføre i vassdraget.

Restaurering av vassdragsnatur og naturbaserte løysingar

Innan 2030 skal Noreg restaurere 15 % av vassdragsnaturen i landet. I følgje norsk strategi for restaurering for vassdrag skal vi restaurere raskare enn vi øydelegg vassdragsnaturen. Det er difor ikkje ønskeleg med tiltak som kan innsnevre elveløp eller endre vassdrag i stor grad. Vi må òg tilpasse oss klimaendringane som kan gje meir vatn i vassdraga (NVE Ekstern rapport nr. 3/2023).

Kommunar må vurdere naturbaserte løysingar for handtering av overvatn i deira planlegging. Naturbaserte løysingar for handtering av overvatn kan vere å opne av bekkar, gje meir plass til vassdrag og leggje til rette for kantvegetasjon. Om kommunane vel andre løysingar enn naturbaserte løysingar, må kommunen grunngje kvifor dei er vald bort.

For informasjon om naturbaserte løysingar, sjå Menon Economics sin rapport om naturbaserte løysningar for klimatilpassing.

Kva er eit vassdragstiltak?

Eit vassdragstiltak er alle fysiske tiltak som kan påverke vassmiljøet eller produksjon til laksefisk og andre vasslevande organismar. Døme på vassdragstiltak kan vere graving i elvekant eller botn, uttak av massar, erosjonssikring av elvekant, etablering av bruer og bekkelukking, plastring med meir.

Ulike tiltak i vassdrag kan ha utilsikta negative effektar, som erosjon oppstraums og nedstraums tiltaket, eller redusert fiskeproduksjon. Du må difor søkje om å gjennomføre tiltak i vassdrag, slik at myndigheitene kan vurdere effekt på vassmiljø, og samfunnsnytta av tiltaket.

God praksis ved utføring av tiltak i vassdrag

Tiltak i vassdrag må ikkje gi konsekvensar ut over tiltaksområda, eller føre til negative konsekvensar for vassuttak, verneområde, naturtypar eller naturmangfald i vassdraget. Sjekk gjerne naturbase eller artskart for registreringar av sårbare eller truga naturverdiar.

Tiltak i vassdrag bør utførast utanom den sårbare perioden for laksefisk, når egg og yngel ligg i grusen på gyteområda. Dette for å unngå at gyteområda blir tilslamma med finsediment eller anna, som vidare kan føre til at egg og yngel ikkje får oksygen og døyr. Tilrådd periode for å gjennomføre tiltak er difor frå og med midten av juni, til og med september.

Det må ikkje etablerast vandringshinder som kan hindre fisken si frie vandring når ein utfører tiltak.

Er det elvemusling i vassdraget, krev det ekstra aktsemd

Elvemusling er særleg utsett for avrenning til vassdrag, då dei unge muslingane ikkje kjem opp av grusen før etter fem til åtte år. I tillegg kan ikkje dei vaksne elvemuslingane flytte på seg på ein slik måte, at dei kan flykte frå eventuell avrenning til vassdrag.

Når du skal utføre tiltak i nedbørsfelt eller i vassdrag med elvemusling, er det difor særskild viktig med ein plan for avbøtande tiltak, viss det skulle oppstå avrenning av finsediment eller anna.

Du finn ein oversikt over vassdrag med registreringar av elvemusling i Fylkesatlas. 

Miljøvenleg erosjonssikring

Når det er naudsynt med erosjosssikring, bør den så langt som råd etablerast som tilbaketrekt sikring. Alternativt bør sikringa utformast med ru steinutlegg, framfor glatt mur og plastring, etter prinsippa for miljøvenleg erosjonssikring i tiltakshandboka for betre fysisk vassmiljø (sjå side 108-115 i NORCE LFI-rapport nr. 296).

Meir miljøvenleg erosjonssikring gjev meir plass til vassdraga, og holrom som gjev skjul til ulike aldersgrupper av fisk. Tiltakshandboka innhald òg beskriving av ulike habitattiltak, løysingar for fiskepassasjer og restaurering av elver og bekker.

Ta vare på den viktige kantvegetasjonen!

Kryssing av vassdrag i samband med utføring av tiltak, eller tiltak i elvekant kan føre til behov for fjerning av kantvegetasjon. Kantvegetasjon er ein viktig del av vassdragsnaturen, og dei økologiske funksjonane til vegetasjonen er verna i vassressurslova. Du kan lese meir om kantvegetasjon her. Der finn du òg søknadsskjema for fjerning av kantvegetasjon.

Søknadsskjema og vedlegg

Vi har laga eit søknadsskjema du kan nytte når du skal søkje om tiltak i vassdrag til oss eller fylkeskommunen. Du finn skjemaet under lenkjer. 

Søknadsskjemaet innheld blant anna spørsmål om registreringar av naturmangfald og avklaringar etter anna lovverk. Du må ikkje svare ut alt i skjemaet om du ikkje kjennar til det vi spør etter. Er det manglar i søknaden, eller vi har spørsmål om omsøkt tiltak, tar vi kontakt.

Det er viktig å leggje ved bilete av området, oversiktskart av lokalisering av tiltak, og gjerne ei planteikning av tiltak. Er habitatet i vassdraget kartlagd av personar med fiskefagleg kompetanse, eller det er utført andre fiskeundersøkingar, bør rapportane leggjast ved søknaden.

Ved sending av søknad

Sidan søknad om tiltak i vassdrag skal avklarast etter konsesjonsplikt i vassressurslova av NVE, og forskrift om fysiske tiltak i vassdrag av Statsforvaltaren eller fylkeskommunen, bør du sende søknad til både NVE og Statsforvaltaren/fylkeskommunen.

For ei rask avklaring etter aktuelt regelverk, kan det vere lurt å sende søknaden via kommunen. Då vil du òg kunne få avklaring på eventuelle forhold til kulturminne og plan- og bygningslova, i same høve.

Lurer du på noko om tiltak i vassdrag? Ta kontakt med oss

Ved spørsmål om søknad eller tiltak i vassdrag, ta kontakt med Statsforvaltaren for tiltak på anadrom strekning eller fylkeskommunen for tiltak på ikkje-anadrom strekning.